(Cadn.com.vn) - Từ ngày 24 đến 26-10, tại TP Buôn Ma Thuột (Đắc Lắc), Viện Xã hội học Việt Nam và UBND tỉnh Đắc Lắc đã phối hợp tổ chức “Hội thảo quốc tế sử thi Việt Nam”. Đây là hội thảo quốc tế có quy mô lớn nhất trong lịch sử nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn sử thi Việt Nam. Tham dự hội thảo có 18 nhà khoa học đến từ  Trung Quốc, Đài Loan, Thái Lan, Lào, Ấn Độ, Malaysia, Nhật Bản và hơn 100 chuyên gia đầu ngành về văn hóa dân gian Việt Nam. Hội thảo đón nhận 37 báo cáo sử thi bằng các thứ tiếng Anh, Việt, Trung được gửi đến từ 10 quốc gia và khu vực.

“Hội thảo quốc tế sử thi Việt Nam” tập trung vào 4 nội dung: Xác định vị trí của sử thi Việt Nam nói chung, sử thi Tây Nguyên nói riêng trong bức tranh của sử thi thế giới và khu vực; giới thiệu và so sánh sử thi ở phía Bắc và phía Nam; tổng kết quá trình sưu tầm, nghiên cứu, truyền dạy, sử thi nói chung và từng tác phẩm nói riêng trong những năm qua ở Việt Nam; giới thiệu sử thi và thành quả sưu tầm ở những nước khác. Trong ngày cuối cùng, các nhà khoa học đã tham gia nhiều hoạt động điền dã phong phú, như nghe diễn xướng sử thi tại nhà nghệ nhân Y Nuh Niê (dân tộc Ê Đê) ở H. Krông Păk (Đắc Lắc), tìm hiểu văn hóa ở H. Lắc (Đắc Lắc), một địa danh được nhắc đến nhiều trong sử thi Mơ Nông.

Các đại biểu nghe nghệ nhân buôn Kô Dhong (P. Tân Lợi, TP Buôn Ma Thuột) diễn xướng sử thi.

Ông Đỗ Hoài Nam, UVT.Ư Đảng, Chủ tịch Viện Xã hội học Việt Nam, phát biểu tại lễ khai mạc hội thảo: Những giá trị to lớn của sử thi Việt Nam, không chỉ là tài sản văn hóa của riêng Việt Nam, mà còn là “báu vật” chung của nhân loại. Nhà nước Việt Nam luôn tôn trọng các giá trị sử thi của cộng đồng các dân tộc, tiêu biểu là Dự án “Điều tra, sưu tầm, bảo quản, biên dịch và xuất bản kho tàng sử thi Tây Nguyên” được thực hiện từ cuối năm 2001 đến cuối năm 2007. 

Nhiều tham luận với những tư liệu quý báu về sử thi ở các quốc gia, khu vực, cũng như mối tương quan nghiên cứu sử thi giữa các quốc gia với sử thi Việt Nam đã được thể hiện trong các bản báo cáo tâm huyết của các tác giả như: sử thi Sunnite; bản báo cáo “Phân tích xã hội học về hình tượng ngựa trong anh hùng sử dân tộc Mông Cổ”; “Tìm hiểu tiến trình ra đời của Ka-lê-va-la (Phần Lan) và việc biên soạn sử thi “Con cháu Mon Mân (Việt Nam)”; “Sử thi Nhật Bản – một cái nhìn mang tính thử nghiệm từ Việt Nam và từ cách tiếp cận nhân loại học lịch sử”;...

Trong không khí cởi mở, thân tình và hữu nghị, các đại biểu tham dự Hội thảo trong trang phục thổ cẩm của đồng bào Tây Nguyên đã thẳng thắn trao đổi, tranh luận... về sử thi không chỉ trong hội trường mà còn rất sôi nổi ở ngoài hành lang. Các đại biểu bất ngờ, sửng sốt và thán phục khi đứng trước khối lượng sách sử thi của Việt Nam, đặc biệt là của Việt Nam đã được xuất bản, được trưng bày ở hội trường. 

GS-TS Tô Ngọc Thanh, Tổng Thư ký Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam, cho biết: “Khi chúng tôi đem khối lượng đồ sộ sử thi của ta mà “khoe” với thế giới thì họ tỏ ra... không tin. Cái “tủ sách cao ngất” trưng bày ở đây, chỉ là một phần nhỏ những gì đã xuất bản, là phần quá nhỏ những gì mà các cộng đồng người ở Việt Nam đã sáng tạo ra trong suốt dọc dài lịch sử kia. Đây cũng là cơ hội quan trọng để thúc đẩy, tổng kết, hạ quyết tâm hơn nữa cho công tác nghiên cứu, sưu tầm, biên dịch sử thi Việt Nam”. Sách sử thi được xếp ngay ngắn, có phần giới thiệu chi tiết cho từng “khu vực trưng bày” các tác phẩm liên quan đến sử thi, gồm sử thi Mường, Thái, sử thi của cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên (phần lớn sách được viết song ngữ).

Buôn Kô Dhong chào đón quý khách về buôn làng nghe sử thi.

Tại hội thảo, có nhiều ý kiến cho rằng: “Sử thi ở Việt Nam liệu có tồn tại được không, khi mà nó bị tách khỏi không gian văn hóa lịch sử của các cộng đồng người?”. Câu hỏi này đã được GS Tô Ngọc Thanh khẳng định: “Chúng ta hoàn toàn có thể bảo tồn và phát huy giá trị của sử thi trong cuộc sống hiện nay, nhưng là với cách làm không giống xưa!”. Xưa kia, khi cuộc sống, canh tác của bà con còn hoàn toàn phụ thuộc vào thiên nhiên, rừng rậm nhiệt đới, “bộ gan rừng” (Krơm Bri), các yếu tố mưa gió sấm chớp là một thế lực to lớn, ngự trị và quyết định cuộc sống của con người. Con người nhân hóa chúng để đối thoại, cầu xin, đổi chác thông qua hiến sinh và biết ơn chúng khi những yêu cầu về người yên vật thịnh được đáp ứng.

Đây là cơ sở xã hội cho một trạng huống nửa hư nửa thực, khiến cuộc sống thấm đẫm tính huyền thoại, với sự chung sống của thần, người và hồn vía của mọi vật. Giữa không gian ấy, sử thi đã vang lên, sống cùng cộng đồng. Hiện nay, khi cuộc sống, mức sống của bà con đã thay đổi quá nhiều, không gian huyền thoại của sử thi không còn, thì phải làm sao để sử thi tiếp tục tồn tại? GS Tô Ngọc Thanh cho biết: “Sử thi sẽ sống, như các giá trị nghệ thuật khác vẫn sống, như quan họ, tuồng, chèo, cổ tích. Bởi vì, tuy người lớn không phải là trẻ con, nhưng chẳng nhẽ những gì của thời thơ ấu lại không thể đem lại cho ta những kỷ niệm êm đềm, ngọt ngào của cuộc đời con người” (ý của Mác).

Phương thức tồn tại của sử thi trong xã hội hiện nay, theo GS-TS Tô Ngọc Thanh: “Chúng ta nên tổ chức buổi hát kể như một cuộc trình diễn nghệ thuật định kỳ ở nhà Rông hay thậm chí ở nhà văn hóa cộng đồng mà người tham dự là tự nguyện. Nếu trước khi trình diễn có người hiểu biết đứng ra giải thích, giới thiệu một vài đặc trưng, một vài điều đáng lưu ý khi nghe sử thi thì rất tốt. Đây là một cách “tạo công chúng” rất hiệu quả. Kinh nghiệm này tôi học được của người Indonesia ở Bali. Ở đấy, trước khi trình bày trích đoạn về vua khỉ Hanuman trong sử thi Ấn Độ Ramayana là gì, lấy từ đâu đến, đã được dân tộc hóa ra sao và giới thiệu về tính cách, vị trí của nhân vật Hanuman, cũng như về một vài thủ pháp nghệ thuật đặc trưng của vở diễn”.

Hồng Linh- Doãn Hoàng